Антон ЧЕХУФ
МАРГИ ЯК КОРМАНД
(ҳикоя)
Дар яке аз шабонгоҳони хуш, корманде хушнудтар аз ин шаби хуш, ба исми Иван Дмитрич Червиякуф, нишаста дар радаи дуюми театр, бо дурбин опереттаи «Ноқусҳои Корневал»-ро тамошо мекард. Ӯ тамошо ҳамекарду хештанро дар авҷи шодкомӣ ҳис менамуд. Аммо ногаҳон… Дар ҳикояҳо ҳар гоҳе ин «аммо ногаҳон» вомехӯрад. Ҳақ ба нависандагон аст: зиндагӣ сартопо пур аз ғайриинтизорҳост! Аммо ногаҳон чеҳрааш пурожанг шуд, чашмонаш нопадид гаштанду нафасаш дармонд… вай дурбинро як сӯ андохт, хам шуд ва… ҳо-пшу!!! Атса зад, чунонки мебинед. Атса задан ба касеву дар ҷое мамнуъ нест. Деҳқонҳо ҳам, пулисҳо ҳам, ва гоҳе мушовирини махфӣ ҳам атса мезананд. Ҳар кӣ атса мезанад. Червиякуф ҳич хиҷолат накашид, лабу лунҷашро бо дастмол пок кард ва, ҳамчун як каси боадаб, ба атрофаш нигоҳ кард: оё бо ин атсааш касеро нороҳат накарда бошад? Аммо дуруст ин лаҳза ночор эҳсоси шарм кард. Дид, ки пиракии пеш аз ӯ дар радаи аввал нишаста, мулоҳазакорона сари тосу паси гарданашро бо дастпӯш пок намуду зери лаб ғур-ғур кард. Червиякуф пирмардро шинохт – генерали мулкӣ Бризжалуф, ходими идораи роҳ.
«Оби биниям парид! – фикр кард Червиякуф. – Ӯ сарвари ман нест, аз дигар ҷо, аммо ба ҳар ҳол нохуб шуд. Бояд узрхоҳӣ кард».
Червиякуф сулфид, ба пеш хам шуд ва ба гӯши генерал оҳиста гуфт:
– Бибахшед, олиҷаноб, шуморо андаке тар… ман тасодуфан…
– Боке нест, бепарво…
– Аз барои Худо, бибахшед. Ман охир… ман намехостам!
– Э, бишинед, лутфан! Монед, гӯш кунем!
Червиякуф хиҷолат кашид, лабханди аҳмақонае заду ба саҳна чашм дӯхт. Ӯ тамошо мекард, аммо он ҳаловати қаблӣ дигар аз вуҷудаш парида буд. Аз изтироб нороҳат шудан гирифт. Дар антракт вай ба Бризжалуф наздик шуд, дар атрофаш чархид ва, тарсу изтиробашро фурӯкаш карда, бо садои паст гуфт:
– Ҷаноби олиро як каме… Бибахшед… Ман охир… ба ҳич ваҷҳ…
– Э-э-э, кофист… Ман кайҳо фаромуш кардам, аммо шумо ҳанӯз ҳам дар ҳамин бора! – гуфт генерал ва ношикебоёна лаби поёнашро ҷунбонид.
«Фаромуш кардааст, аммо чашмонаш пур аз кина, – фикр кард Червиякуф, бо шубҳа ба генерал нигариста. – Гап задан ҳам намехоҳад. Мебояд ӯро фаҳмонд, ки ман ба ҳич ваҷҳ хостори… ки ин як амри табиъист, вагарна гумон мекунад, ки ман мехостам туф кунам ӯро. Ҳоло фикр намекунад, аммо баъдан бадгумон хоҳад шуд!…»
Ба хона омада, Червиякуф ин густохии беадабонаи хешро ба занаш нақл кард. Ба назараш намуд, ки ҳамсар ба ин моҷаро сарсарӣ таваҷҷуҳ кард; вай фақат тарсид, аммо чун фаҳмид, ки Бризжалуф «бегона» будааст, ором шуд.
– Аммо, ба ҳар ҳол, наздаш дарою маъзаратхоҳӣ кун, – гуфт ӯ. – Гумон мекунад, ки ту дар маъракаҳо хештандор нестӣ!
– Ҳо, бале, ҳамин тавр! Ман пӯзиш хостам, аммо ӯ як тарзе аҷиб… Ягон сухани хубу холис нагуфт. Ҳа, воқеъан, фурсати кофии суҳбат ҳам набуд.
Рӯзи дигар Червиякуф либоси нави расмияшро пӯшид, мӯйи сар перост ва рафт назди Бризжалуф тавзеҳдодан… Ба толори пазироии генерал даромада, муроҷиъини зиёдеро дид ва низ дар миёни ҷамъомадагон худи генералро, ки акнун арзи ҳар якеро мешунид. Пас аз суолу ҷавоб бо чанде аз ҳозирин, генерал ба Червиякуф низ назар андохт.
– Дирӯз дар «Аркадиа», агар фаромуш накарда бошед, олиҷаноб, – шуруъ кард ба суханронӣ Червиякуф, – ман атса з-задам ва… тасодуфан оби биниям… Бибах…
– Чӣ ҳарфҳои беҳуда… Ҳар чӣ буд, ки гузашту фаромуш шуд! – Шумо чӣ арзе доред? – генерал руҷуъ кард ба нафари дигар.
«Гап задан намехоҳад! – фикр кард Червиякуф, ки рангаш мепарид. – Асабонӣ аст, маълум ки… На, ин корро набояд ҳамин тавр вогузор кард… Ман ба ӯ мефаҳмонам…»
Ҳангоме ки генерал гуфтугӯро бо охирин муроҷеъ тамом кард ва ба сӯи ҳуҷраи дарун равон шуд, Червиякуф аз пайи ӯ қадам заду ғур-ғур кард:
– Алоҳазратам! Агар ман қасди мушавваш кардани хотири мубораки шуморо медоштам, он гоҳ маҳз аз ҳамин иҳсос, метавонам гӯям, ки аз карда пушаймонам!.. Қасдан накардам, ки худ медонед!
Генерал қиёфаи маҳзуне гирифт ва даст такон дод.
– Шумо масхара мекунед, оқои гиромӣ! – гуфт ӯ, аз паси дар ғайб зада.
«Чӣ тамасхуре ин ҷо? – бо худ андешид Червиякуф. – Ин ҷо умуман масхарае нест! Генерал аст, аммо идрок надорад! Агар ҳамин тавр аст, пас, дигар пеши ин бодӣ узр нахоҳам овард! Ба ҷаҳаннам! Барояш номае менависам, аслан дигар намеоям! Ба Худо, ки намеоям!»
Чунин фикр кард бо худ Червиякуф дар роҳ ба сӯи хонааш. Ба генерал ӯ нома нанавишт. Фикр карду фикр кард, аммо натавонист чунин номаи шоён иншо кунад. Ночор шуд рӯзи дигар баройи адои тавзеҳот худ ба ҳузури генерал биравад.
– Ман дирӯз мояи ошуфтагии шумо шудам, ҷаноби олӣ, – пасту ларзон ба сухан омад, гоҳе ки генерал ба назари суол ӯро нигарист, – на аммо баройи он ки мазоҳ кунам, он гуна ки шумо фармудед. Банда аз он пӯзиш хостам, ки атса задаму оби биниям пошид…, аммо дар андешаам тамасхур набуд. Магар ҷуръату ҷасораташро дорам, ки мазоҳ кунам? Агар касоне дар ҳадди банда ҳамин тавр лодагӣ кунанд, пас, ҳич гуна иҳтироме баройи шахсиятҳо… боқӣ нахоҳ…
–Баро дафъ шав!! Берун! – бонг зад ногаҳон генерал, ки кабуд шудаву меларзид.
– Ч-чӣ фармудед? – пич-пич кунон пурсид Червяков, аз тарсу ваҳшат беҳол шуда.
– Бираву гум шав!! – боз гуфт генерал, пойи худро ба фарш кӯфта.
Андаруни Чирвиякуф чизе гусехт. Ҷоеро намедид, садое ҳам намешунид, ӯ ақиб-ақиб ҷониби дар рафт, ба кӯча баромад ва оҳиста-оҳиста роҳашро пеш гирифт… Бехуду бе хаёл ба хона омада, бе он ки либосҳои расмияшро бадар кунад, рӯи диван дароз кашид ва… мурд.
1983.
