Забони тоҷикӣ аз Ҳиндустон то Аврупо
Дар замонаҳои гузашта забони тоҷикӣ дар паҳнаи бузург мавриди истифода бурда мешуд. Ба тавре ки аз шибҳа қораи Ҳиндустон ва Босния, ду кишвар ки замоне ховаритарин ва бохтаритарин марзи забони форсӣ буда ва байни мардумӣ бисёр дар ин ҷамъиятҳо машҳур ва роиҷ буда аст. Аммо имрӯза танҳо дар миёни бархе аз нухбагони он роиҷ дорад.
Ҳамин андозаи густурдаи истифода, реша ва асоси забони имрӯзии форсӣ (тоҷикӣ) низ буда аст. Чаро ки Тоҷикистон дар даврони пеш аз ислом бахше аз тамадуни Эронибостон буда ва ҳануз ҳам бештарин иштирокоти фарҳангӣ ро бо Эрон дорад. Бахусус решаҳои маштарак дар забони тоҷикӣ ё форсӣ нақши зиёде дар офариниши ин пайванди маданӣ иҷро карда аст.
форсии Рӯдакӣ ҳамон забони тоҷикӣ
Байни забони форсии роиҷ дар Эрони кунунӣ ва забони тоҷикӣ ё форсии Рӯдакӣ бо вуҷуди пастӣ ва баландиҳои бисёр ва ҷудошавиҳои таърихӣ миёни миллатҳо ва трансформатсияҳо ва дегаргуниҳои чашмгир дар лаҳҷаи форсии эронӣ ва тоҷикӣ, масофаҳо чандон калон ба назар намеоянд ва ин ду забони ҳам реша, ба шиддат ҳам монанди доранд.
Пешравии забони тоҷикӣ пас аз ислом
Пас аз ислом ва зуҳури Сомониён дар сарзамини Хуросони бузург ки Тоҷикистон аз он ба шумор меомад, ин даврони зинда кунандаи фарҳанги бостонӣ ва ривоҷ додани бештари лаҳҷаи форсии тоҷикӣ буд аст ки аз ҷонишинони забони паҳлавӣ шуд.
Сомониён ки дар эҳёи маданияти бостонӣ ва ниёгон нақши бисёр самаранок доштанд, аз деҳаҳое ба ҳамин ном дар марзи қаламрави Эрони қадим ва Тоҷикистони кунунӣ бархоста шуд. Сомониён муҳимтарин давлат дар Осиёи Марказӣ баъд аз тасаллути ислом буданд ва дар минтақае ҳукмронӣ карданд ки дар қаламрави хок ва сарҳадҳои имрӯзии Тоҷикистон мебошад.
Ишон назди мардумони Тоҷикистон арзиш ва мартабаи калон доранд ва илҳомбахши онҳо ба ҳисоб меояд. Дар ин бора сафири ҷумҳурии Тоҷикистон дар Эрон баён дошта аст : Агар таърихи миллати тоҷик ро дар назар гирифта бошем, Сомониён ро давраи шикл гирифтани ҳувияти фарҳангӣ ва ҳувияти миллии худ медонем. Банобарин мо амирони Сомонӣ ро аз асоси забони тоҷикӣ, фарҳангӣ, давлати марказии тоҷикӣ дар Хуросон ва Фароруд медонем.
Дар асоси як даврае баъзи кушишҳои сиёсӣ дар ростои аз байн бурдани забони тоҷикӣ ё форсӣ оғоз шуда ва дар даврми он иқдомоти эҷод шуд. Аммо пас аз ташкили ва истиқлоляти ҷумҳурии Тоҷикистон дар маҳдудаи иттиҳоди шӯравӣ дар соли 1925 таллошҳои бисёре барои исботи ва ниҷоти забони тоҷикӣ ба муваффақият ва ҷойгоҳи имрӯзӣ расед.
Чунин ки президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон гуфта аст, донишмандони саросари ҷаҳон дарёфтаанд ки дар таърихи тамадуни башарӣ, тоҷикҳо яке аз қадимитарин миллатҳо буда ва забони модарии мо, забони тоҷикӣ яке аз забонҳои бостонии дунё ба ҳисоб меояд ва ҳазорон таҳқиқи илмӣ анҷом шуда аст ва бо сахти ва таллош ҳифз ва нигоҳдорӣ шуда аст.
Вазъияти забони тоҷикӣ дар ин рӯзҳо
Имрӯза номи тоҷик, мардумони порсизабон ва мусалмононе дар Афғонистон, Тоҷикистон ва дигар ҷумҳуриҳои Осиёи Миёна ва Шинҷони Чин ро дар бар мегирад. Гурӯҳи дигар, мардуми форсизабони Туркистон, Болиқ ва Афғон ҳастанд ки ба порсивон саршиносанд ва тамоми сокинони шаҳр ва ноҳияҳои шимоли Афғонистон, монанди Мазор Шариф, Қундуз, Бағлон ва… ро дар бар мегиранд.
Ба илова гурӯҳҳое аз тоҷикҳо бо туркҳо омихта гашта ва дар мавриди узбакҳо ва дар кишварҳо ва шаҳрҳои бузурги минтақа зиндагӣ мекунанд ки бештар аз забони модари хеш ( забони тоҷикӣ ) баҳра мебаранд.
Ираҷ Вамқӣ адиб ва забоншиноси Эронӣ ки аз ин майдон бо номи зебои » Дунёи Наврӯзиён « ном мебарад, мегуяд : Дунёи наврӯзиён фарҳанги муштараке аст ки беш аз ҳазор сол бар паҳнаи густурдае аз Осиё ва Осиёи Миёна соя афканда ва дилҳои миллионҳо тан ро аз Лоҳур то Балх, Бомиён ва аз Самарқанду Бухоро то халиҷи Форс ба ҳам пайванд дода шуда аст. 700 сол аст ки мардумони ин паҳнаи густурда бо шеърҳои Ҳофизе Широзӣ мехонанду рақс мекунанд. Дар ин бора президент муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон низ ёдовар шуда аст :Бояд кушиш кунем то забони тоҷикӣ (форсӣ) ҳамвора аз нуфуз ва ҷойгоҳи яксоне бархурдор бошад ва аз асли он нигоҳдорӣ карда ва дар хизмати мардумони азизимон бошад.
Ончи интизор меравад чизе магар фарҳанги муштарак ва густариши забонӣ нест, аз дидгоҳи мадании китобат ва интишорот метавонад миллатҳои форсизабон ро ба ҳам наздиктар созад ва дар ин роҳ як мушкили асосӣ вуҷуд дорад ва он ҳам ба далили ҳамоҳанг набудани навиштор байни онҳост. Агар бо иродаи қаввӣ дар тағйир додани сохтори алифбо ва забони тоҷикӣ (форсӣ) андешида шавад миллатҳо метавонанд аз манобеъи пур аз мероси гиронбаҳои хеш баҳра гиранд. Дар ин роҳ кушиши давлатҳо ваниҳодҳои мазҳабӣ ва мардумӣ бояд ҳам достон шаванд.
