Дарахти хурмо

Дарахти хурмо

Ҳикоёте аз Маснавӣ

Ихтиёр аст, ихтиёр аст, ихтиёр

Азамат ва бузургии Мавлоно яке дар ин аст, ки ӯ тавониста бо ҳикоёту достонҳои гоҳе хиёлӣ, матолиби печидаи фалсафиро баён карда ва дар ихтиёри хонанда қарор бидиҳад. Дар замони вай (ва ҳатто дар даврони мо) мусалмононе ҳастанд мӯътақид ба ҷабргароӣ. Яъне боварашон ин буда ва ҳаст, ки инсон дар корҳое, ки аз ӯ содир мешавад, аз худ ҳеч ихтиёре надорад ва ҳама ба дасти Худо анҷом мегиранд.

Фалосифа ва мутакаллимони барҷастае барои исботи пучии ин бовар камар бастаанд ва китобҳое навиштаанд, ки ҷуз хавосс касе аз он навиштаҳо чизе сар дарнамеёварад. Аммо Мавлонои бузург ҳамон матолиби печидаро бо як достон ва ҳикоят тавзеҳ додааст. Дар як достоне кӯтоҳ дар Маснавӣ меоварад:

Марде дар як боғ дарахти хурморо такон медод ва бар замин мерехт. Соҳиби боғ омад ва гуфт:

— Эй марди аҳмақ! Чаро ин корро мекунӣ?

Дузд гуфт:

— Чӣ ишколе дорад? Бандаи Худо аз боғи Худо хурмоеро бихӯрд ва бибурд, ки Худо ба ӯ рӯзӣ кардааст. Чаро бар суфраи густардаи неъматҳои Худованд ҳасодат мекунӣ?

Соҳиби боғ ба ғуломаш дастур фармуд, то таноберо биёварад. Вақте овард, соҳиби боғ дуздро гирифт ва муҳкам бар дарахт баст ва бо чӯб бар соқи по ва пушти ӯ зад. Дузд фарёд баровард:

— Аз Худо шарм кун, чаро мезанӣ?

Соҳиби боғ гуфт:

— Ин бандаи Худо бо чӯби Худо дар боғи Худо бар пушти як бандаи Худо мезанад. Ман иродае надорам. Кор кори Худост.

Дузд, ки ба ҷабр эътиқод дошт, гуфт:

— Ман эътиқод ба ҷабрро тарк кардам, ту рост мегӯӣ эй марди бузурвор! Назан! Бар ҷаҳон ҷабр ҳоким нест, балки ихтиёр аст, ихтиёр аст, ихтиёр!

Он яке мерафт болои дарахт,

Мефишонд он меваро дуздона сахт.

Соҳиби боғ омаду гуфт: эй данӣ!

Аз Худо шармет ку? Чӣ мекунӣ?

Гуфт: аз боғи Худо бандай Худо,

Гар хурад хурмо, ки Ҳақ кардаш ато.

Омиёна чӣ маломат мекунӣ?