Гумшудаи инсон
Ин аст ҳоли инсон
Ин ки Дунолд Тромп, раиси ҷумҳури Омрико, тамоми саъю талоши худро мекунад, то ҷоизаи сулҳи Нубел ба ӯ тааллуқ бигирад, пурравшан аст, ки барои пул нест, баръакс, Тромп барои ин кор то ба ҳол шояд даҳ баробари пулеро, ки барои ин ҷоиза медиҳанд, харҷ карда бошад. Розаш дар чизе дигар аст.
Розаш дар ин аст, ки инсон дӯст дорад, мавриди таваҷҷӯҳ бошад; мехоҳад ӯро ситоиш бикунанд; ӯ аз ин ки тамҷид ва ситоишаш кунанд, лаззат мебарад. Инсон ба ҳадде аз мавриди таваҷҷӯҳ будан лаззат мебарад ва оромиш пайдо мекунад ва худро хушҳол эҳсос мекунад, ки дӯст дорад, пас аз мурданаш ҳатто аз ӯ ба некӣ ёд кунанд; бигӯянд, ки одами бисёр хубе буд!
Инсон чунин аст, ҳатто агар бовараш ин бошад, ки вақте мемирад, дигар несту нобуд мешавад ва ҳечу пуч мегардад ва на қиёмате вуҷуд дорад ва на зинда шудани пас аз марг.
Ин ки мебинед, як одами атеист дӯст надорад, ки пас аз маргаш аз ӯ ба бадӣ ёд кунанд, балки талош мекунад, пас аз марг ба некӣ ёд шавад, дар ҳоле, ки бовараш ин аст, ки пас аз марг дигар зиндагоние вуҷуд надорад, бо ин ҳол аммо мебинед, гӯӣ аз ин ки агар пас аз марг ба некӣ ёд шавад лаззат мебарад ва аз ин ки ба бадӣ ёд шавад, азият мекашад, руҳаш азият мекашад.
Ин аст розаш.
Аммо чаро чунин аст? Далелаш ин аст, ки одамизод чунон офарида шуда, ки дӯст дорад, боло равад, тараққӣ кунад ва ба истилоҳ, камолхоҳ офарида шудааст. Саодат ва оромиш ва хушҳолии худро дар он мебинад.
Аммо дар ташхиси камол ва он “боло”, ғолибан иштибоҳ мекунад; яке, камолро дар доро шудан ба ҷоизаи Нубел мебинад; фикр мекунад, агар ба он даст ёбад, ӯ оромиш меёбад ва саодатманд ва хушҳол мегардад. Яке дигар гумон мекунад, агар тими футболи кишвараш дар мусобиқот қаҳрамони ҷаҳон шавад, ӯ саодатманд аст, хушҳол аст. Агар ба ӯ бигӯед: чаро ин қадр барои ин кор талош мекунӣ, шояд посухе ба шумо надошта бошад, зеро дар назди вай бисёр бадеҳӣ ва равшан аст, ки инсон бояд аз ин хушҳол бошад!
Инсонҳо ба ҳадде аз мавриди таваҷҷӯҳ будан ва ситоиш ва тамҷид шудан, лаззат мебаранд, ки ҳозиранд дар ин роҳ ҳазорон машаққат бикашанд ва балки тамоми умр машаққат бикашанд, фақат дар муқобили ин ки вақте мурданд, аз онҳо ба некӣ ёд шавад.
Аммо камоли воқеии одамӣ дар чист? Ин худаш баҳсе бисёр ширин ва доманадор аст, ки пештар дар мақолаҳои мутаъаддиде ба он пардохтаам, такрорашон намекунам, касе ки дӯст дорад ба онҳо руҷӯъ кунад, ба унвони намуна, ин мақоларо метавонед бихонед:
Посухи пурсише дар бораи ҳадаф аз офарида шудани инсон
Фақат кӯтоҳ ва хеле мухтасар арз кунам: инсон гумшудае дорад, ки дар пайи он аст ва он гумшуда чизе ҷуз Худо нест. Мавлоно дар оғози Маснавӣ инро бисёр зебо баён кардааст:
Бишнав аз най чун ҳикоят мекунад,
Аз ҷудоиҳо шикоят мекунад.
К-аз найистон то маро бубридаанд,
Дар нафирам марду зан нолидаанд.
Сина хоҳам шарҳа-шарҳа аз фироқ,
То бигӯям шарҳи дарди иштиёқ.
Ҳар касе к-ӯ дур монд аз асли хеш,
Боз ҷӯяд рӯзгори васли хеш…
Сайидюнуси Истаравшанӣ
Тоҷнек